Recenzja recenzji macierzyństwa, czyli „Mamy” Kubryńskiej

Zapewne, gdybym tę książkę przeczytała rok lub dwa lata temu, nie odebrałabym jej tak emocjonalnie, jak teraz. „Mama” poruszyła mnie chyba najbardziej ze wszystkich książek, jakie miałam okazję przeczytać w tym roku, z pewnego prostego powodu – to ja jestem główną bohaterką tej brawurowej powieści.

Matka Polka biedująca

Zdradzę Wam pewien sekret: od paru tygodni jestem zaangażowana w nową działalność. Kiedy uda mi się położyć Alę spać, a w domu robi się cicho, prowadzę lajwy dla grupy początkujących pisarzy. Ich celem jest, rzecz jasna, pomoc ziomkom po piórze w udoskonaleniu własnego warsztatu. Pewnego razu temat lajwa dotyczył konstrukcji bohatera literackiego (czyli jak tworzyć postać, która zapadnie nam w pamięć). Rzecz jasna, niemal od razu zaczęłam mówić o tym, że postać, która zostaje zapamiętana przez czytelników, to taka, która wywołuje silne emocje i jest wielowymiarowa. I pierwszą postacią z polskiej literatury najnowszej, jaka przyszła mi do głowy, była właśnie tytułowa Mama z książki Kubryńskiej. Wobec tej kobiety nie da się być obojętnym: budzi ona litość i współczucie (zachodzi w ciążę z nieodpowiedzialnym kolesiem ze studiów, który nie nadaje się do roli ojca, a do tego zmaga się z biedą), ale też gniew i politowanie (gdy wyżywa się na swoim dziecku, nie dostrzega jego problemów i bez sentymentu stwierdza, że ma osobowość borderline). Mama z „Mamy” jest bezimienna – macierzyństwo niemal kradnie jej tożsamość. Nie stać jej na hipsterskie produkty dla niemowląt – pampersy po spacerze suszy na grzejniku; stan błogosławiony jest dla niej przekleństwem (nienawidzi wówczas swojego ciała), a do tego otwarcie mówi o odczuwaniu niechęci wobec swojego uroczego i bardzo mądrego dziecka. Nie można przy tym powiedzieć, że Mama swojego dziecka nie kocha – ona po prostu nie jest mistrzynią w zakresie (jakże modnego dzisiaj!) rodzicielstwa bliskości. Sądzę więc, że tworząc taką postać, Kubryńska nie łamie tabu – ona ściera je na proch.

Mama – portrecistka Polski

Ale „Mama” to książka nie tylko o macierzyństwie. W moim odczuciu jest to także opowieść o przemocy, która w Polsce ma się świetnie, jest sposobem komunikowania się, który wpaja się nam od dziecka.  Autorka głosem Mamy opisuje wychowawczy terror w rodzinie jednego z głównych bohaterów, ukrywany pod płaszczem kompulsywnego przestrzegania dobrych manier, a także jego wpływ na późniejsze życie tegoż bohatera. Poznajemy pozbawiony empatii i przemocowy personel oddziału położniczego, na którym na świat przychodzi Piotruś, syn Mamy, a także przemoc społeczeństwa polskiego względem matek (rzekomo stojących w nadwiślańskim kraju na piedestale). Otoczenie Mamy chętnie raczy ją informacjami, jak powinna żyć i wychowywać swoje dziecko (potęgując przy tym jej poczucie winy) – niemal nikt natomiast nie garnie się do tego, by jej pomóc. Samotna, wystraszona Mama jest zatem coraz bardziej sfrustrowana, na czym cierpi jej relacja z synem… i koło się zamyka, mamy tkwią w klatce społecznych oczekiwań i lęku o swoją przyszłość. I ja – od niedawna również mama (albo Mama) – również zastanawiam się nad tym, jak tę cholerną klatkę rozpieprzyć. Wprawdzie nie jestem matką samotną, nie zmagałam się z poporodową depresją, a moja sytuacja zawodowa wygląda całkiem sensownie, ale…

… doskonale wiem, czym jest upokorzenie i rażący brak kompetencji personelu na polskich oddziałach położniczych (nawet w szpitalu, o którym mówi się, że posiada „IV stopień referencyjności”),

… otrzymałam dziesiątki (a może setki) idiotycznych rad dotyczących tego, jak powinnam zajmować się swoim dzieckiem, choć wcale o nie nie prosiłam – a raczej prosiłam o to, by pewne komentarze wygłosić do lustra, a nie do mnie,

… dowiedziałam się od pewnego „zatroskanego” pana, że jestem złą matką, ponieważ „nie żyję tylko dla dziecka”,

… choć naprawdę wspaniale czuję się w roli matki, to jednak bywam zmęczona, wściekła i przybita, gdy nie wiem, czemu moje dziecko płacze. I nie myślę wtedy o etosie matki i wbudowanym w niego poświęceniu, tylko o tym, że chciałabym wyjechać w Bieszczady.

Więc przyznaję – Mama to także mój opis. I, prawdopodobnie, większości matek w Polsce.

Macierzyństwo – pole wiecznej walki

Sądzę, że największym „osiągnięciem” autorki jest ukazanie trudów macierzyństwa w dwóch wymiarach: po pierwsze tym społecznym, związanym z obecną w Polsce trudną sytuacją młodych matek – zwłaszcza tych samotnych. Kubryńska zabiera nas w koszmarną podróż na polską porodówkę, pokazuje, jak beztrosko ojcowie dzieci podchodzą do obowiązku alimentacyjnego (i jak mało robi z tym państwo), pozwala podejrzeć, jak wygląda poszukiwanie pracy przez kobietę, która niedawno została matką. Z drugiej strony autorka opisuje wewnętrzne przeszkody i konflikty, z jakimi muszą radzić sobie matki: poczucie winy, chęć bycia najlepszą matką na świecie, lęk przed dorastaniem dziecka i jednocześnie chęć odpoczynku od niego. Te dwie rzeczywistości w „Mamie” nieustannie się przeplatają – brak pieniędzy popycha bohaterkę w ramiona poczucia bycia beznadziejną matką; jej samotność natomiast sprawia, że w pewnym momencie jest ona szczerze zdziwiona, że mogłaby w ogóle domagać się od ojca dziecka pomocy, która zwyczajnie należy się jej synowi.

Jestem przekonana, że w dobie pięknych i zadbanych instamatek, na których twarzach nie znajdzie się oznak zmęczenia, a raczej perfekcyjny makijaż, w epoce hipsterskich warsztatów dla mam dotyczących budowania więzi, promowania (niekiedy bardzo nachalnego) rodzicielstwa bliskości, ta książka jest jak otwarcie okna, jak przewietrzenie. Myśl „możesz choć trochę odpuścić” jest – również dla mnie – prawdziwie uwalniająca.